Dr Karolina Zychowicz — historyczka sztuki, adiunktka w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytucie Sztuk Wizualnych Uniwersytetu Zielonogórskiego. W latach 2011–2023 pracowała w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki.

Temat: Koncepcje realizmu w polskiej krytyce artystycznej (1945–1955)

Pojęcie „realizm” zdobyło olbrzymią popularność w polskiej krytyce artystycznej na przestrzeni lat 1945–1955. Było ono jednak dość nieprecyzyjne, gdyż skrywało często zjawiska przeciwstawne. Przed wprowadzeniem socrealizmu realizm interpretowano bardzo szeroko, w dużej mierze jako koncepcję unowocześniającą się wraz z rzeczywistością. W 1946 roku najbardziej tradycyjną koncepcję realizmu, dla artystów wywodzących się z kręgu awangardy kontrowersyjną i utożsamianą z naiwnością, prezentował Tadeusz Dobrowolski. Przeciwnikami koncepcji mimetycznego realizmu byli, między innymi, Tadeusz Kantor i Mieczysław Porębski, twierdzący, że sztuka jest odpowiednikiem rzeczywistości. W ich manifeście Pro domo sua pojawiło się wyrażenie „realizm spotęgowany”. W 1948 roku zorganizowali w Krakowie I Wystawę Sztuki Nowoczesnej, na której realizm został zaprezentowany w kontekście związków sztuki ze współczesną nauką i techniką. Natomiast w okresie wdrażania realizmu socjalistycznego w Polsce wymagany realizm interpretowano jako złoty środek pomiędzy formalizmem a naturalizmem. „Formalizm” to również pojęcie ukute w Związku Radzieckim i odnoszące się do awangardy, wpływów sztuki zachodniej i fascynacji zachodnią kulturą. Starano się go zwalczać przy pomocy zasady formy narodowej, to znaczy czerpania z folkloru i stylistyki ludowej. W Związku Radzieckim doktryna realizmu socjalistycznego obowiązywała do śmierci Stalina w roku 1953, a pierwsze zmiany nastąpiły trzy lata później, po przemówieniu Nikity Chruszczowa na XX Zjeździe Partii. Podobne procesy można było obserwować również w polskim życiu artystycznym, gdyż powrócono do powojennej dyskusji o wielości form realizmu.