Prof. dr hab. Dariusz Stola

Dariusz Stola, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich, jest historykiem – profesorem w Instytucie Studiów Politycznych PAN. W swoich badaniach zajmował się historią stosunków polsko-żydowskich, historią PRL i historią migracji międzynarodowych w XX w. Opublikował ponad 100 artykułów naukowych i dziesięć książek, w tym: Nadzieja i zagłada (1995); Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967-1968 (2000); Patterns of Migration in Central Europe (2001, z C. Wallace); Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1948-1989 (2010); PZPR jako machina władzy (2012, z K. Persakiem). Jego książki był kilkakrotnie nagradzane, a on sam odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w badaniach historii Polski. Zasiada w radach naukowych wielu instytucji i czasopism w kraju i za granicą, w tym w Międzynarodowej Radzie Oświęcimskiej.

Temat wykładu:  Żydzi w historii Polski: tysiąc lat obecności
Historia Polski i historia Żydów związały się w niezwykły sposób. Po pierwsze, jako jeden z niewielu krajów w Europie, ziemie historycznej Polski były nieprzerwanie zamieszkiwane przez Żydów przez blisko tysiąc lat, podczas gdy np. Hiszpania, Anglia, Rosja, czy Norwegia w różnych okresach wypędzały Żydów lub zabraniały im osiedlenia. Po drugie, przez kilka stuleci żydostwo polskie stanowiło największe skupisko Żydów na świecie, obejmujące ponad połowę wszystkich Żydów. Imigracja i przyrost naturalny sprawiły, że stanowili ok. 10 % ludności ziem polskich i jeszcze wyższy odsetek ludność miast, wnosząc znaczny wkład w rozwój gospodarczy kraju – głównie w handlu, rzemiośle i finansach. Po trzecie, ta liczna społeczność wytworzyła w ciągu wieków oryginalną i bogatą kulturę, odróżniającą ją od społeczności żydowskiej w innych krajach. Te szczególne cechy kultury polskich Żydów przetrwały nawet XIX wiek, gdy państwo polskie zniknęło z map Europy, zaś poprzez masową emigrację, zostały przeniesione na inne kontynenty, w tym zwłaszcza do Ameryki i Palestyny. Na ziemiach polskich powstawały i rozwijały się kluczowe dla historii diaspory ruchy ideowe, jak hasydyzm, syjonizm i bundyzm, tu kwitła literatura w języku jidysz i życie religijne. Po czwarte, w XIX i XX w. Żydzi i Polacy żydowskiego pochodzenia wnieśli znaczący wkład nie tylko w gospodarkę i życie społeczne, ale także w polską kulturę, wysiłek na rzecz niepodległości, czy dzieła charytatywne, zaś uczeni polsko-żydowskiego pochodzenia przyczyniali się do rozwoju nauki polskiej i światowej, zdobywając m.in. kilka nagród Nobla.
Polskę i żydowską historię łączy też jej największa tragedia: Żydzi polscy stanowili pierwszą i największą grupę ofiar nazistowskiego „Ostatecznego rozwiązania”. To w okupowanej Polsce stworzyli Niemcy olbrzymią większość gett, ją też wybrali na miejsce obozów zagłady, gdzie mordowali Żydów zwożonych z całej Europy. Zaledwie 10% z ponad 3,3 mln polskich Żydów dożyło końca wojny. Olbrzymia większość ocalałych opuściła powojenną Polskę w kilku falach emigracji. Po 1968 r. pozostało zaledwie kilkanaście tysięcy i zdawało się, że polsko-żydowska historia niedługo się zakończy, ale po odzyskaniu wolności w 1989 r. obserwujemy w Polsce niespodziewane odrodzenie niewielkiej, ale prężnej żydowskiej społeczności.
Wszystko to pokazuje głębokie i wielorakie związki historii Polski i historii Żydów, związki tak ważne, nie można bez nich zrozumieć ani historii Polski ani historii żydowskiej diaspory. Właśnie tę zrośniętą przez wieki historię pokazuje warszawskie Muzeum Polin. Wykład przedstawi pokrótce jej wybrane składniki, pokazując zarazem dlaczego muzeum przyciągnęło w krótkim czasie ponad milion gości.